Νομοθεσία για το Διάστημα: Προστασία και Ανάπτυξη της Σελήνης
Τον Απρίλιο του τρέχοντος έτους, καθώς η προσοχή της κοινής γνώμης εστιαζόταν στην Κέιτι Πέρι και σε άλλες πέντε γυναίκες που συμμετείχαν σε μία σύντομη διαστημική πτήση, μια πιο σημαντική εξέλιξη έλαβε χώρα στα Ηνωμένα Έθνη. Η οργάνωση αυτή προχωρούσε στη διαμόρφωση ενός πλαισίου κανόνων για την εξερεύνηση και αξιοποίηση των φυσικών πόρων στη Σελήνη, γεγονός που έχει καίρια σημασία για το μέλλον της ανθρώπινης παρουσίας στο Διάστημα.
Στα τέλη Απριλίου, μια ειδική Ομάδα Εργασίας της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τις Ειρηνικές Χρήσεις του Εξωδιαστήματος δημοσίευσε ένα προσχέδιο με προτάσεις που αφορούν τις δραστηριότητες εκμετάλλευσης διαστημικών πόρων. Ουσιαστικά, οι κανόνες αυτοί αποσκοπούν στη ρύθμιση της εξόρυξης στη Σελήνη, στους αστεροειδείς και σε άλλες περιοχές του Διαστήματος, με στόχο την αξιοποίηση σπανίων στοιχείων που βρίσκονται στη Γη.
Σύμφωνα με την Καθηγήτρια Δικαίου Αεροδιαστημικής, Μισέλ Χάνλον, που είναι επίσης συνιδρύτρια της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης For All Moonkind, η Σελήνη μπορεί να λειτουργήσει ως πεδίο δοκιμών για τη μετάβαση της ανθρωπότητας σε πολυπλανητικό είδος. Ωστόσο, η έλλειψη νομικών ρυθμίσεων δημιουργεί σοβαρές προκλήσεις.
Η νομική διάσταση του Διαστήματος
Από νομική σκοπιά, το Διάστημα είναι ιδιαίτερο. Δεν θεωρείται ούτε «παγκόσμια κληρονομιά», όπως τα διεθνή ύδατα, ούτε προστατεύεται από εμπορική εκμετάλλευση, όπως συμβαίνει με την Ανταρκτική. Η Συνθήκη για το Εξωτερικό Διάστημα, που υπογράφηκε το 1967 από πάνω από 115 κράτη, αναφέρει ότι η εξερεύνηση και χρήση του Διαστήματος αποτελεί «προνόμιο της ανθρωπότητας». Κανένα κράτος δεν μπορεί να διεκδικήσει κυριότητα σε τμήματα του Διαστήματος, επί του παρόντος γνωστό ως «αρχή μη οικειοποίησης».
Αυτή η ρύθμιση εγείρει ερωτήματα: Αν τα εγγόνια σας μετακομίσουν στον Άρη, δεν θα μπορέσουν ποτέ να αποκτήσουν ιδιοκτησία; Πώς θα προστατεύσει μια εταιρεία την επένδυσή της σε ένα σεληνιακό ορυχείο, εφόσον η πρόσβαση πρέπει να είναι ελεύθερη; Και τι θα συμβεί όταν δύο ρομποτικά οχήματα κονταροχτυπηθούν για να φτάσουν πρώτα σε μια περιοχή της Σελήνης με πολύτιμα αποθέματα παγωμένου νερού;
Θεσμικά Κενά
Ωστόσο, η Συνθήκη παρέχει κάποια περιθώρια. Το Άρθρο IX απαιτεί από τα κράτη να δείχνουν «δέουσα προσοχή» στα συμφέροντα των άλλων, αν και αυτή η διατύπωση είναι νομικά ασαφής. Το Άρθρο XII αφήνει το ενδεχόμενο για περιορισμένη πρόσβαση σε εγκαταστάσεις, αν δεν εκδοθεί σχετική άδεια από τους ιδιοκτήτες τους.
Αυτό σημαίνει ότι ο πρώτος που θα προσεγγίσει ένα σημείο της Σελήνης μπορεί να καθορίσει τι είναι «εύλογο» και να δημιουργήσει ζώνες ασφαλείας γύρω από τον εξοπλισμό του, αποκλείοντας έτσι άλλους.Δυστυχώς, το νέο προσχέδιο αρχών του ΟΗΕ δεν αντιμετωπίζει αυτές τις νομικές αοριστίες.
Ο κίνδυνος για την κληρονομιά της Σελήνης
Με περισσότερες από 100 ρομποτικές αποστολές προγραμματισμένες μέχρι το 2030, σχεδόν όλες επικεντρώνονται στον νότιο πόλο της Σελήνης, την πιο υποσχόμενη περιοχή για εξόρυξη και επιστημονική έρευνα. Ωστόσο, η ανθρωπότητα έχει ήδη μια πλούσια ιστορία εξερεύνησης του φυσικού μας δορυφόρου. Στην επιφάνειά της βρίσκονται αντικείμενα που αντικατοπτρίζουν την ανθρώπινη τεχνολογία, όπως το σοβιετικό διαστημόπλοιο Luna 2, το οποίο προσγειώθηκε το 1959, και ο Νιλ Άρμστρονγκ με τον Μπαζ Όλντριν, που έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι που περπάτησαν στη Σελήνη το 1969.
Αυτά τα σημεία πληρούν τα κριτήρια του ΟΗΕ για «παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά», ωστόσο δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός προστασίας τους στο Διάστημα. Ένα τυχαίο πέρασμα ενός οχήματος θα μπορούσε να καταστρέψει ιστορικά ίχνη ή να προξενήσει ζημιά σε πολύτιμα τεχνουργήματα.
Ανάγκη για Ζώνες Προστασίας και Διεθνείς Κανόνες
Η NASA, το 2011, πρότεινε τη δημιουργία ζωνών ασφαλείας με ακτίνα μέχρι 2 χιλιόμετρα για την προστασία ορισμένων σημείων στη Σελήνη που φιλοξενούν αμερικανικά αντικείμενα. Αυτή η πρόταση, αν και εθελοντική, συμβάλλει στην ιδέα της προστασίας της σεληνιακής κληρονομιάς χωρίς να παραβιάζεται η Συνθήκη.
Η Σύμβαση Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που υιοθετήθηκε το 1972 από τη Γενική Συνέλευση των κρατών-μελών της UNESCO, μπορεί να εφαρμοστεί και στο Διάστημα, παρέχοντας δυνατότητες όπως άδειες πρόσβασης, περιορισμούς δραστηριοτήτων και παρακολούθηση των περιοχών. Αυτές οι ρυθμίσεις αποσκοπούν στη συντονισμένη διαχείριση και διατήρηση της κληρονομιάς, χωρίς να υπονοούν διεκδίκηση κυριότητας.
Το προσχέδιο αρχών του ΟΗΕ που δημοσιεύτηκε πρόσφατα δεν αντιμετωπίζει άμεσα τα αντικρουόμενα ζητήματα της πρόσβασης και της προστασίας. Επιβεβαιώνει ότι όλοι έχουν ελεύθερη πρόσβαση σε όλες τις περιοχές της Σελήνης και άλλων ουράνιων σωμάτων, γεγονός που εντείνει τις ανάγκες για νομικό πλαίσιο.
Καθώς ολοένα και περισσότερες χώρες και ιδιωτικές εταιρείες προετοιμάζονται να επιστρέψουν στη Σελήνη, είναι επιτακτική η ανάγκη για ένα κοινώς αποδεκτό νομικό πλαίσιο προκειμένου να αποτραπεί η σύγκρουση, να προστατευθεί η κληρονομιά και να προχωρήσει η βιώσιμη ανάπτυξη πέραν της Γης.
